S ที่เพิ่มขึ้นจาก S - Model

จากรูปภาพในหน้าที่ผ่านมา นักศึกษาคิดว่าน่าจะมีตัว S อีกกี่ตัวอะไรบ้างที่เกี่ยวข้องกับ KM
7 S-Model of Knowledge Management May Not Be Enough

1. กลยุทธ์ขององค์กร (Strategy)             
2. โครงสร้างองค์การ (Structure)             
3. ระบบการปฏิบัติงาน (System)
4. บุคลากร (Staff)
5. ทักษะ ความรู้ ความสามารถ (Skill
6. รูปแบบการบริหารจัดการ (Style)
7. ค่านิยมร่วม (Shared values)

S ที่เพิ่มขึ้นมา คือ

1.  short : เป็นกลุ่มความรู้ที่แยกออกเป็นหน่วยย่อย ๆ อธิบายพอเข้าใจ หากต้องการรายละเอียด จะมีลิงก์ที่เกี่ยวข้องเพื่อให้มีจุดเชื่อมโยงไปหาความรู้ใหม่

2.  spirit : องค์ความรู้ที่ได้บันทึกเผยแพร่ลงไปบนระบบ จะต้องอาศัยความอาใจใส่ ความรอบคอบ รับผิดชอบในการกรองความถูกต้องของความรู้ที่นำลงไป จะต้องมีจิตวิญญาณแห่งการสร้างสรรค์เพื่อให้เกิดสิ่งดีขึ้นภายในสังคม

KM ของกองคลัง

องค์กรที่นำ KM ไปประโยชน์ใช้ในการจัดการบริหารองค์กรให้เกิดประสิทธิภาพ พร้อมทั้งวิจารณ์ว่าดีในประเด็นใดบ้าง และนำ IT ไปใช้อย่างไรบ้าง

ลิงก์ของกองคลัง

ขอยกตัวอย่าง KM ของกองคลัง ว่าองค์กรนี้มีการบริหารจัดการองค์ความรู้อย่างไร กองคลังมีจุดประสงค์ วิสัยทัศน์ในการจัดทำระบบบริหารจัดการองค์ความรู้ดังนี้

วิสัยทัศน์ : พัฒนากองคลังให้เป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้บนพื้นฐานเศรษฐกิจพอเพียง

พันธกิจ :

1.  ปฏิรูปกระบวนการเรียนรู้ของบุคลากรให้เป็นผู้ใฝ่รู้ใฝ่เรียน

2.  พัฒนาคุณภาพและมาตรฐานระบบบริหารจัดการศึกษาให้มีคุณภาพและมีประสิทธิภาพ

3.  พัฒนาหน่วยงานให้เป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้

เป้าประสงค์ :

1.  มุ่งเน้นพัฒนาทรัพยากรและองค์ความรู้เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน

2.  ให้เป็นแหล่งการศึกษาด้านวิชาชีพและเทคโนโลยีเชิงบูรณาการที่มีความเข้มแข็งด้านวิชาการตามาตรฐานการศึกษาสากลเป็นที่พึ่งของสังคมทั้งในและต่างประเทศที่สามารถเรียนรู้ได้ตลอดชีวิต

3.  เป็นมหาวิทยาลัยที่มีการบริหารจัดการในเชิงวิชาการและเชิงธุรกิจสัมพันธ์สู่ระดับนานาชาติ และผลิตบัณฑิตที่มีเอกลักษณ์และมีศักยภาพในการสร้างงานอาชีพที่สามารถแข่งขันได้

นโยบาย :

1.  เร่งรัดให้ทุกหน่วยงานนำการบริหารจัดการความรู้ไปใช้ในการพัฒนางานของทุกภาคส่วนของมหาวิทยาลัย

2.  การนำความรู้มาพัฒนาคุณภาพและมาตรฐานการบริหารจัดการศึกษาของทุกหน่วยงานในมหาวิทยาลัย

3.  ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของบุคลากรทางการศึกษา และภาคเอกชนในการจัดการศึกษาเพื่อพัฒนามหาวิทยาลัยให้เป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้

ยุทธศาสตร์ :

1.  จัดโครงสร้างดำเนินการงานบริหารจัดการความรู้

2.  เสริมสร้างความรู้สำหรับผู้ปฏิบั ติงานในทุกพันธกิจ

3.  จัดทำเว็บไซต์ KM เพื่อเผยแพร่ความรู้ทั้งภายในและภายนอกองค์กร

4.  ติดตามประเมินผลและจัดทำแผนปรับปรุงพัฒนาอย่างต่อเนื่อง

วัตถุประสงค์ :

1.  เพื่อใช้กระบวนการบริหารจัดการความรู้พัฒนางานของมหาวิทยาลัยให้เป็นองค์กรเรียนรู้

2.  เพื่อสร้างองค์ความรู้ให้มีคุณภาพและประสิทธิภาพ

3.  เพื่อเน้นกระบวนการให้ทุกคนมีโอกาสแสดงความคิดเห็นและมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการศึกษาโดยผ่านกระบวนการจัดการความรู้

4.  เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะของมหาวิทยาลัยในการพัฒนาและยกมาตรฐานสู่ระบบสากล

กิจกรรมการใช้งาน KM
กิจกรรมของกองคลังโดยส่วนใหญ่จะเป็นการโพสกิจกรรมที่กองคลังกำลังจะจัดขึ้นเพื่อให้ความรู้ภายในองค์กร เพื่อให้บุคลากรภายในองค์กรได้เข้าไปอ่านเพื่อรับทราบข้อมูลในการจัดกิจกรรม หรือนำข่าวการอบรมที่เพิ่งจะจัดขึ้นประชาสัมพันธ์

วิเคราะห์การใช้งาน KM ขององค์กร
ระบบ KM ของกองคลังนั้นโดยมากเน้นไปที่การมีผู้รับผิดชอบมาให้ความรู้ ข่าวกิจกรรม หรือนโยบายความรู้ใหม่ ๆ ที่ได้รับมาจากรัฐบาล คล้ายกับ "เว็บบล็อก" การมีส่วนร่วมของบุคลากรนั้นแทบไม่มี ดังนั้นการส่งเสริมให้บุคลากรนำประสบการณ์ ความรู้ต่าง ๆ ในการทำงานกระจายในองค์กรจะเป็นการดี หรือการเสนอแนะการบริการให้แก่ประชาชนจะดีมาก

ความรู้เกี่ยวกับกฎกระทรวงควรทำเป็นหัวข้อและมีภาพประกอบเพื่อให้ประชาชนที่เข้ามาศึกษาสามารถทำความเข้าใจได้ง่าย แต่ KM ของกองคลังได้ให้ความรู้เหล่านี้อยู่ในรูปแบบไฟล์ PDF ซึ่งไม่ต่างจากเว็บบล็อกหรือเฟสบุค

ดังนั้นการสนับ กระตุ้น ให้บุคลากรเข้าไปเพิ่มเติมความรู้ เพื่อเป็นการแลกเปลี่ยนการเรียนรู้ระหว่างบุคลากรเก่า-ใหม่ อาจจะต้องมีการประเมินเพื่อมอบรางวัลแก่บุคลากรที่มีการโพสเพิ่มเติมความรู้เยอะๆ ประจำเดือนเพื่อกระตุ้นการแลกเปลี่ยนและการสร้างองค์ความรู้ใหม่

ด้านกราฟิกควรมีการตกแต่งให้สวยงาม ดึงดูดความสนใจ แบ่งสัดส่วนให้เกิดความ "น่าใช้" จะเป็นการสร้างเสริมให้บุคลากรเข้ามาใช้งานระบบ

ความรู้ องค์กรแห่งการเรียนรู้ และ เทคโนโลยีสารสนเทศ จะมีความสัมพันธ์กันอย่างไร

ความรู้ องค์กรแห่งการเรียนรู้ และ เทคโนโลยีสารสนเทศ จะมีความสัมพันธ์กันอย่างไร

                องค์ความรู้ต่าง ๆ ที่มีอยู่กระจัดกระจาย ซึ่งประกอบไปด้วยองค์ความรู้ที่ผ่านการทดลองมาเป็นระยะเวลานานจากบรรพบุรุษ หรือภูมิปัญญาชาวบ้าน และองค์ความรู้ที่ผ่านการทดลองใหม่ ๆ การจะนำความรู้เหล่านี้มาเก็บรวมไว้เป็นหมวดหมู่ เป็นประโยชน์แก่ชนรุ่นหลังต่อไป ดังนั้นการนำเทคโนโลยีสารสนเทศเข้ามาช่วยในการนำเสนอ คัดกรองเป็นหมวดหมู่ จึงเป็นสิ่งที่มีความสัมพันธ์กันอยู่

ความรู้ (อังกฤษ: Knowledge)

คือความเข้าใจในเรื่องบางเรื่อง หรือสิ่งบางสิ่ง ซึ่งอาจจะรวมไปถึงความสามารถในการนำสิ่งนั้นไปใช้เพื่อเป้าหมายบางประการ คำว่าความรู้นั้น ในทัศนะของฮอสเปอร์ (อ้างถึงในมาโนช เวชพันธ์ 2532, 15-16) นับเป็นขั้นแรกของพฤติกรรมที่เกี่ยวข้องกับความสามารถในการจดจำ ซึ่งอาจจะโดยการนึกได้ มองเห็น ได้ยิน หรือ ได้ฟัง ความรู้นี้ เป็นหนึ่งในขั้นตอนของการเรียนรู้ โดยประกอบไปด้วยคำจำกัดความหรือความหมาย ข้อเท็จจริง ทฤษฎี กฎ โครงสร้าง วิธีการแก้ไขปัญหา และมาตรฐานเป็นต้น ซึ่งอาจกล่าวได้ว่า ความรู้เป็นเรื่องของการจำอะไรได้ ระลึกได้ โดยไม่จำเป็นต้องใช้ความคิดที่ซับซ้อนหรือใช้ความสามารถของสมองมากนัก ด้วยเหตุนี้ การจำได้จึงถือว่าเป็น กระบวนการที่สำคัญในทางจิตวิทยา และเป็นขั้นตอนที่นำไปสู่พฤติกรรมที่ก่อให้เกิดความเข้าใจ การนำความรู้ไปใช้ในการวิเคราะห์ การสังเคราะห์ การประเมินผล ซึ่งเป็นขั้นตอนที่ได้ใช้ความคิดและความสามารถทางสมองมากขึ้นเป็นลำดับ ส่วนความเข้าใจ (Comprehension) นั้น ฮอสเปอร์ ชี้ให้เห็นว่า เป็นขั้นตอนต่อมาจากความรู้ โดยเป็นขั้นตอนที่จะต้องใช้ความสามารถของสมองและทักษะในชั้นที่สูงขึ้น จนถึงระดับของการสื่อความหมาย ซึ่งอาจเป็นไปได้โดยการใช้ปากเปล่า ข้อเขียน ภาษา หรือการใช้สัญลักษณ์ โดยมักเกิดขึ้นหลังจากที่บุคคลได้รับข่าวสารต่าง ๆ แล้ว อาจจะโดยการฟัง การเห็น การได้ยิน หรือเขียน แล้วแสดงออกมาในรูปของการใช้ทักษะหรือการแปลความหมายต่าง ๆ เช่น การบรรยายข่าวสารที่ได้ยินมาโดยคำพูดของตนเอง หรือการแปลความหมายจากภาษาหนึ่งไปเป็นอีกภาษาหนึ่ง โดยคงความหมายเดิมเอาไว้ หรืออาจเป็นการแสดงความคิดเห็นหรือให้ข้อสรุปหรือการคาดคะเนก็ได้

ประภาเพ็ญ สุวรรณ (อ้างถึงในอักษร สวัสดี 2542, 26) ได้ให้คำอธิบายว่า ความรู้ เป็นพฤติกรรมขั้นต้นที่ผู้เรียนรู้เพียงแต่เกิดความจำได้ โดยอาจจะเป็นการนึกได้หรือโดยการมองเห็น ได้ยิน จำได้ ความรู้ในชั้นนี้ได้แก่ ความรู้เกี่ยวกับคำจำกัดความ ความหมาย ข้อเท็จจริง กฎเกณฑ์ โครงสร้างและวิธีแก้ไขปัญหา ส่วนความเข้าใจอาจแสดงออกมาในรูปของทักษะด้าน “การแปล” ซึ่งหมายถึง ความสามารถในการเขียนบรรยายเกี่ยวกับข่าวสารนั้น ๆ โดยใช้คำพูดของตนเอง และ “การให้ความหมาย” ที่แสดงออกมาในรูปของความคิดเห็นและข้อสรุป รวมถึงความสามารถในการ “คาดคะเน” หรือการคาดหมายว่าจะเกิดอะไรขึ้น

เบนจามิน บลูม (Benjamin S. Bloom อ้างถึงในอักษร สวัสดี 2542, 26-28) ได้ให้ความหมายของ ความรู้ ว่าหมายถึง เรื่องที่เกี่ยวกับการระลึกถึงสิ่งเฉพาะ วิธีการและกระบวนการต่าง ๆ รวมถึงแบบกระสวนของโครงการวัตถุประสงค์ในด้านความรู้ โดยเน้นในเรื่องของกระบวนการทางจิตวิทยาของความจำ อันเป็นกระบวนการที่เชื่อมโยงเกี่ยวกับการจัดระเบียบ โดยก่อนหน้านั้นในปี ค.ศ. 1965 บลูมและคณะ ได้เสนอแนวคิดเกี่ยวกับการรับรู้หรือพุทธิพิสัย (cognitive domain) ของคน ว่าประกอบด้วยความรู้ตามระดับต่าง ๆ รวม 6 ระดับ ซึ่งอาจพิจารณาจากระดับความรู้ในขั้นต่ำไปสู่ระดับของความรู้ในระดับที่สูง ขึ้นไป โดยบลูมและคณะ ได้แจกแจงรายละเอียดของแต่ละระดับไว้ดังนี้

1.       ความรู้ หมายถึง การเรียนรู้ที่เน้นถึงการจำและการระลึกได้ถึงความคิด วัตถุ และปรากฏการณ์ต่าง ๆ ซึ่งเป็นความจำที่เริ่มจากสิ่งง่าย ๆ ที่เป็นอิสระแก่กัน ไปจนถึงความจำในสิ่งที่ยุ่งยากซับซ้อนและมีความสัมพันธ์ระหว่างกัน

2.       ความเข้าใจหรือความคิดรวบยอด (Comprehension) เป็นความสามารถทางสติปัญญาในการขยายความรู้ ความจำ ให้กว้างออกไปจากเดิมอย่างสมเหตุสมผล การแสดงพฤติกรรมเมื่อเผชิญกับสื่อความหมาย และความสามารถในการแปลความหมาย การสรุปหรือการขยายความสิ่งใดสิ่งหนึ่ง

3.       การนำไปปรับใช้ (Application) เป็นความสามารถในการนำความรู้ (knowledge) ความเข้าใจหรือความคิดรวบยอด (comprehension) ในเรื่องใด ๆ ที่มีอยู่เดิม ไปแก้ไขปัญหาที่แปลกใหม่ของเรื่องนั้น โดยการใช้ความรู้ต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งวิธีการกับความคิดรวบยอดมาผสมผสานกับความสามารถในการแปล ความหมาย การสรุปหรือการขยายความสิ่งนั้น

4.       การวิเคราะห์ (Analysis) เป็นความสามารถและทักษะที่สูงกว่าความเข้าใจ และการนำไปปรับใช้ โดยมีลักษณะเป็นการแยกแยะสิ่งที่จะพิจารณาออกเป็นส่วนย่อย ที่มีความสัมพันธ์กัน รวมทั้งการสืบค้นความสัมพันธ์ของส่วนต่าง ๆ เพื่อดูว่าส่วนประกอบปลีกย่อยนั้นสามารถเข้ากันได้หรือไม่ อันจะช่วยให้เกิดความเข้าใจต่อสิ่งหนึ่งสิ่งใดอย่างแท้จริง

5.       การสังเคราะห์ (Synthesis) เป็นความสามารถในการรวบรวมส่วนประกอบย่อย ๆ หรือส่วนใหญ่ ๆ เข้าด้วยกันเพื่อให้เป็นเรื่องราวอันหนึ่งอันเดียวกัน การสังเคราะห์จะมีลักษณะของการเป็นกระบวนการรวบรวมเนื้อหาสาระของเรื่องต่าง ๆ เข้าไว้ด้วยกัน เพื่อสร้างรูปแบบหรือโครงสร้างที่ยังไม่ชัดเจนขึ้นมาก่อน อันเป็นกระบวนการที่ต้องอาศัยความคิดสร้างสรรค์ภายในขอบเขตของสิ่งที่กำหนด ให้

6.       การประเมินผล (Evaluation) เป็นความสามารถในการตัดสินเกี่ยวกับความคิด ค่านิยม ผลงาน คำตอบ วิธีการและเนื้อหาสาระเพื่อวัตถุประสงค์บางอย่าง โดยมีการกำหนดเกณฑ์ (criteria) เป็นฐานในการพิจารณาตัดสิน การประเมินผล จัดได้ว่าเป็นขั้นตอนที่สูงสุดของพุทธิลักษณะ (characteristics of cognitive domain) ที่ต้องใช้ความรู้ความเข้าใจ การนำไปปรับใช้ การวิเคราะห์และการสังเคราะห์เข้ามาพิจารณาประกอบกันเพื่อทำการประเมินผล สิ่งหนึ่งสิ่งใด

ความรู้ตามลักษณะ

1.       ความรู้ที่ฝังอยู่ในคน (Tacit Knowledge) เป็นความรู้ที่ได้จากประสบการณ์ พรสวรรค์หรือสัญชาตญาณของแต่ละบุคคล เช่น ทักษะในการทำงาน งานฝีมือ หรือการคิดเชิงวิเคราะห์

2.       ความรู้ที่ชัดแจ้ง (Explicit Knowledge) เป็น ความรู้ที่สามารถ ถ่ายทอดได้โดยผ่านวิธีต่าง ๆ เช่น การบันทึก

ความรู้ตามโครงสร้าง

1.       โครงสร้างส่วนบนของความรู้ ได้แก่ Idea ปรัชญา หลักการ อุดมการณ์

2.       โครงสร้างส่วนล่างของความรู้ ได้แก่ ภาคปฏิบัติการของความรู้ ได้แก่องค์ความรู้ที่แสดงในรูปของ ข้อเขียน สัญญะ การแสดงออกในรูปแบบต่าง ๆ เช่น ศิลปะ การเดินขบวนทางการเมือง โครงสร้างส่วนล่างของความรู้มีโครงสร้างระดับลึกคือ ความหมาย (significant)

ความรู้และอำนาจ

ความรู้และอำนาจ เป็นสิ่งเดียวกัน เพราะถูกผลิต และ เคลือบไว้ภายใต้รูปแบบ 2 รูปแบบ คือ

1.       รูปแบบที่แสดงออกถึงความรุนแรง ได้แก่ ความรู้ทางด้านการปราบปราม การทหาร การควบคุมนักโทษ อาชญวิทยา การสงคราม จิตเวชศาสตร์

2.       รูปแบบที่แสดงออกถึงความไม่รุนแรง แต่แฝงไว้ด้วยความรุนแรง ได้แก่ ความรู้ทางด้านสื่อสารมวลชน การโฆษณา การตลาด ทฤษฎีบริหารธุรกิจ ทฤษฎีทางการเมือง ความรู้ทางการศึกษา การพัฒนาและทุกสิ่ง ที่ใช้การครอบงำความคิด ผ่านปฏิบัติการทางการสร้างความรู้เพื่อ กีดกัน/เบียดขับ/ควบคุม มนุษย์

ระดับของความรู้

หากจำแนกระดับของความรู้ สามารถแบ่งออกได้เป็น 4 ระดับ คือ

1.       ความรู้เชิงทฤษฏี (Know-What) เป็นความรู้เชิงข้อเท็จจริง รู้อะไร เป็นอะไร จะพบในผู้ที่สำเร็จการศึกษามาใหม่ๆ ที่มีความรู้โดยเฉพาะความรู้ที่จำมาได้จากความรู้ชัดแจ้งซึ่งได้จากการได้ เรียนมาก แต่เวลาทำงาน ก็จะไม่มั่นใจ มักจะปรึกษารุ่นพี่ก่อน

2.       ความรู้เชิงทฤษฏีและเชิงบริบท (Know-How) เป็นความรู้เชื่อมโยงกับโลกของความเป็นจริง ภายใต้สภาพความเป็นจริงที่ซับซ้อนสามารถนำเอาความรู้ชัดแจ้งที่ได้มา ประยุกต์ใช้ตามบริบทของตนเองได้ มักพบในคนที่ทำงานไปหลายๆปี จนเกิดความรู้ฝังลึกที่เป็นทักษะหรือประสบการณ์มากขึ้น

3.       ความรู้ในระดับที่อธิบายเหตุผล (Know-Why) เป็นความรู้เชิงเหตุผลระหว่างเรื่องราวหรือเหตุการณ์ต่างๆ ผลของประสบการณ์แก้ปัญหาที่ซับซ้อน และนำประสบการณ์มาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับผู้อื่น เป็นผู้ทำงานมาระยะหนึ่งแล้วเกิดความรู้ฝังลึก สามารถอดความรู้ฝังลึกของตนเองมาแลกเปลี่ยนกับผู้อื่นหรือถ่ายทอดให้ผู้อื่น ได้พร้อมทั้งรับเอาความรู้จากผู้อื่นไปปรับใช้ในบริบทของตนเองได้

4.       ความรู้ในระดับคุณค่า ความเชื่อ (Care-Why) เป็นความรู้ในลักษณะของความคิดริเริ่ม สร้างสรรค์ที่ขับดันมาจากภายในตนเองจะเป็นผู้ที่สามารถสกัด ประมวล วิเคราะห์ความรู้ที่ตนเองมีอยู่ กับความรู้ที่ตนเองได้รับมาสร้างเป็นองค์ความรู้ใหม่ขึ้นมาได้ เช่น สร้างตัวแบบหรือทฤษฏีใหม่หรือนวัตกรรม ขึ้นมาใช้ในการทำงานได้

การถ่ายทอดความรู้

การถ่ายทอดความรู้ อันเป็นส่วนประกอบของการจัดการองค์ความรู้ ถูกประพฤติปฏิบัติกันมานานแล้ว ตัวอย่างรูปแบบการถ่ายทอดความรู้ เช่น การอภิปรายของเพื่อนร่วมงานในระหว่างการปฏิบัติงาน, การอบรมพนักงานใหม่อย่างเป็นทางการ, ห้องสมุดขององค์กร, โปรแกรมการฝึกสอนทางอาชีพและการเป็นพี่เลี้ยง ซึ่งรูปแบบการถ่ายทอดความรู้มีการพัฒนารูปแบบโดยอาศัยเทคโนโลยีคอมพิวเตอร์ ที่กระจายอย่างกว้างขวางในศตวรรษที่ 20 ก่อให้เกิดเทคโนโลยีฐานความรู้, ระบบผู้เชี่ยวชาญและคลังความรู้ ซึ่งทำให้กระบวนการถ่ายทอดความรู้ง่ายมากขึ้น

องค์การแห่งการเรียนรู้ (Learning Organization)

                การเรียนรู้เป็นสิ่งที่สำคัญที่จะทำให้สิ่งมีชีวิตทุกชนิดมีการปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อม เพื่อที่จะสามารถดำรงชีวิต อยู่ในโลกนี้ได้สิ่งมีชีวิตใดก็ตามที่ไม่สามารถปรับตัวให้เข้ากับสิ่งแวดล้อมก็จะไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ เช่น ไดโนเสาร์ที่สูญพันธุ์ไปเมื่อนับล้านปีที่แล้วเป็นต้นหากเราจะเปรียบเทียบองค์การหนึ่ง ๆ ที่กำลังดำเนินกิจการอยู่เป็นสิ่งมีชีวิตที่ดำรงชีวิต อยู่ท่ามกลางกระแสแห่งโลกาภิวัฒน์ (Globalization) องค์การใดที่มีการเรียนรู้มีการปรับตัวที่ดีก็สามารถดำรงอยู่ได้

          ในปัจจุบันโลกมีการเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว องค์การจึงต้องมีการพัฒนาเพื่อพร้อมรับความเปลี่ยนแปลง ซึ่งกระแสของความต้องการพัฒนาองค์การดูเหมือนจะมีอิทธิพลแผ่ไปทั่วโลก มีนักคิดนักบริหารจำนวนมากได้เสนอแนวคิด อธิบายปรากฏการณ์และความจำเป็นในการเปลี่ยนแปลงองค์การเพื่อให้สามารถดำรงอยู่และสืบทอดจุดหมายของ องค์การต่อไปเพื่อก้าวเข้าสู่ศตวรรษที่ 21 อย่าง มั่นคงบรรดาแฟชั่น ของการบริหาร (Management Fashions) ที่เป็นที่แพร่หลายในปัจจุบัน ได้แก่ การปรับรื้อกระบวนการทำงาน (re-engineering) การบริหารคุณภาพทั่วทั้งองค์กร (Total Quality Management หรือ TQM)

ความหมายขององค์การแห่งการเรียนรู้

          Peter Senge ศาสตราจารย์ ของสถาบัน MIT ของสหรัฐอเมริกา ปัจจุบันดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการ MIT Center for Organizational Development และเป็นผู้เขียนหนังสือชื่อ "The fifth Discipline" ได้ให้ความหมายของ "Learning Organization" ว่า "เป็นองค์การที่ซึ่งคนในองค์การได้ขยายขอบเขตความสามารถของตนอย่างต่อเนื่อง ทั้งในระดับบุคคลระดับกลุ่มและระดับองค์การเพื่อนำไปสู่จุดหมายที่บุคคลในระดับต่าง ๆ ต้องการอย่างแท้จริงเป็นองค์การที่มีความคิดใหม่ๆและการแตกแขนงของความคิดได้รับการยอมรับเอาในใส่และเป็นองค์การที่ซึ่งบุคคลเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง ในเรื่องของวิธีการที่จะเรียนรู้ไปด้วยกันทั้งองค์การ"

แนวทาง 5 ประการในการสร้างองค์การแห่งการเรียนรู้ (The Five Disciplines)

          Peter Senge ได้เสนอแนวความคิดของการสร้างองค์การแห่งการเรียนรู้ด้วยกรอบความรู้ 5 สาขา วิชาการ ที่เรียกว่า The five disciplines ซึ่งจะเป็นแนวทางหลักในการสร้างองค์การการเรียนรู้ให้เกิดขึ้น The five disciplines หรือแนวทางสำคัญ 5 ประการที่จะผลักดันและสนับสนุนให้เกิดองค์การแห่งการเรียนรู้ขึ้นประกอบด้วย

            1. การเรียนรู้ของสมาชิกในองค์กร (Personal Mastery)

            คือ ลักษณะการเรียนรู้ของคนในองค์การซึ่งจะสะท้อนให้เห็นถึงการเรียนรู้ขององค์การได้สมาชิกขององค์การที่เป็นองค์การแห่งการเรียนรู้นั้น จะมีลักษณะสนใจและใฝ่หาที่จะเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ อยู่เสมอมีความปรารถนาที่จะเรียนรู้เพื่อเพิ่ม ศักยภาพ ของตน มุ่งสู่จุดหมาย และความสำเร็จที่ได้กำหนดไว้

            2. ความมีสติ (Mental Model)

            คือ แบบแผนทางจิตสำนึกของคนในองค์การซึ่งจะต้องสะท้อนถึงพฤติกรรมของคนในองค์การองค์การแห่งการเรียนรู้จะเกิดขึ้นได้เมื่อ สมาชิกในองค์การมีแบบแผนทางจิตสำนึกหรือความมีสติที่เอื้อต่อการสะท้อนภาพที่ถูกต้องชัดเจน และมีการจำแนกแยกแยะโดยมุ่งหวังที่จะปรับปรุงความถูกต้องในการมองโลกและปรกกฏการณ์ต่างๆที่เกิดขึ้นรวมทั้งการทำความเข้าใจในวิธีการที่จะสร้างความกระจ่างชัด เพื่อการตัดสินใจได้อย่างถูกต้องหรือมีวิธีการที่จะตอบสนองความเปลี่ยนแปลงที่ปรากฏอยู่ได้อย่างเหมาะสม มี Mental Ability ไม่ผันแปรเรรวนหรือท้อถอยเมื่อเผชิญกับวิกฤตการณ์ต่าง ๆ ซึ่งการที่จะปรับ Mental model ของคนในองค์การให้เป็นไปในทางที่ถูกต้องอาจจะใช้หลักกการของศาสนาพุทธ ในการฝึกสติรักษาศีล และดำรงตนอยู่ในธรรมะ

            3. การมีวิสัยทัศน์ร่วมกันของคนในองค์การ (Shared Vision)

            คือ การมีวิสัยทัศน์ร่วมกันของคนทั้งองค์การองค์การแห่งการเรียนรู้จะต้องเป็นองค์การที่สมาชิกทุกคนได้รับการ พัฒนาวิสัยทัศน์ของตนให้สอดคล้องกับวิสัยทัศน์รวมขององค์การซึ่งจะสนับสนุนให้เกิดการรวมพลังของสมาชิกที่มีความคาดหวังต่อความเปลี่ยนแปลงและความก้าวหน้าต่อไป ภายใต้จุดมุ่งหมายเดียวกันของคนทั้งองค์การ

            4. การเรียนรู้เป็นทีม ( Team Learning )

            คือ การเรียนรู้ร่วมกันของสมาชิกในองค์การโดยอาศัยความรู้และความคิดของมวลสมาชิกในการแลกเปลี่ยน และพัฒนาความฉลาดรอบรู้และความสามารถของทีมให้บังเกิดผลยิ่งขึ้น เรียกว่า การอาศัยความสามารถของสมาชิกแต่ละบุคคล องค์การแห่งการเรียนรู้จะเกิดได้เมื่อมีการรวมพลังของกลุ่มต่าง ๆ ภายในองค์การเป็นการรวมตัวของทีมงานที่มีประสิทธิภาพ สูงซึ่งเกิดจากการที่สมาชิกในทีมมีการเรียนรู้ร่วมกันมีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและประสบการณ์กันอย่างต่อเนื่องและ สม่ำเสมอ

            5. ระบบการคิดของคนในองค์การ (Systems Thinking)            
            คือ กระบวนการคิดอย่างเป็นระบบ เป็นกระบวนการในการหาความสัมพันธ์ของสิ่งต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นเห็นแบบแผน เห็นขั้นตอนของการพัฒนา คือ เห็นทั้งป่า และเห็นต้นไม้แต่ละต้นด้วย (See Wholes instead of part, See the forest and the trees)

(อ้างถึงในนางกลิ่นจันทร์ เขียวเจริญ, การส่งเสริมการจัดการความรู้ (Knowledge Management).18 ธันวาคม 2555, สืบค้นจาก “http://www.opdc.go.th/special.php?spc_id=4&content_id=147”)

เทคโนโลยีสารสนเทศ

เทคโนโลยีสารสนเทศ หรือ ไอที (อังกฤษ: information technology: IT) คือการประยุกต์ใช้คอมพิวเตอร์และอุปกรณ์โทรคมนาคม เพื่อจัดเก็บ ค้นคืน ส่งผ่าน และจัดดำเนินการข้อมูล ซึ่งมักเกี่ยวข้องกับธุรกิจหนึ่งหรือองค์การอื่น ๆ ศัพท์นี้โดยปกติก็ใช้แทนความหมายของเครื่องคอมพิวเตอร์และเครือข่ายคอมพิวเตอร์ และยังรวมไปถึงเทคโนโลยีการกระจายสารสนเทศอย่างอื่นด้วยเช่นโทรทัศน์และโทรศัพท์ อุตสาหกรรมหลายอย่างเกี่ยวข้องกับเทคโนโลยีสารสนเทศ ตัวอย่างเช่น ฮาร์ดแวร์ ซอฟต์แวร์ อิเล็กทรอนิกส์ อุปกรณ์กึ่งตัวนำ อินเทอร์เน็ต อุปกรณ์โทรคมนาคม การพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ และบริการทางคอมพิวเตอร์

ระบบการจัดการความรู้ (Knowledge Management System)

ระบบการจัดการความรู้ (Knowledge Management System) เป็นกระบวนการที่จะช่วยให้เกิดพัฒนาการของความรู้ หรือการจัดการความรู้ที่จะเกิดขึ้นภายในองค์กร มีทั้งหมด 7 ขั้นตอน คือ

    การบ่งชี้ความรู้ เป็นการพิจารณาว่าองค์กรมีวิสัยทัศน์ พันธกิจ ยุทธศาสตร์ เป้าหมายคืออะไร และเพื่อให้บรรลุเป้าหมาย เราจำเป็นต้องใช้อะไร ขณะนี้เรามีความรู้อะไรบ้าง อยู่ในรูปแบบใด อยู่ที่ใคร

    การสร้างและแสวงหาความรู้ เช่นการสร้างความรู้ใหม่ แสวงหาความรู้จากภายนอก รักษาความรู้เก่า กำจัดความรู้ที่ใช้ไม่ได้แล้ว

    การจัดความรู้ให้เป็นระบบ เป็นการวางโครงสร้างความรู้ เพื่อเตรียมพร้อมสำหรับการเก็บความรู้อย่างเป็นระบบในอนาคต

    การประมวลและกลั่นกรองความรู้ เช่น ปรับปรุงรูปแบบเอกสารให้เป็นมาตรฐาน ใช้ภาษาเดียวกัน ปรับปรุงเนื้อหาให้สมบูรณ์

    การเข้าถึงความรู้ เป็นการทำให้ผู้ใช้ความรู้เข้าถึงความรู้ที่ต้องการได้ง่ายและสะดวก เช่น ระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ (IT) Web board บอร์ดประชาสัมพันธ์ เป็นต้น

    การแบ่งปันแลกเปลี่ยนความรู้ ทำได้หลายวิธีการ โดยกรณีเป็น Explicit Knowledge อาจจัดทำเป็นเอกสาร ฐานความรู้ เทคโนโลยีสารสนเทศ หรือกรณีเป็น Tacit Knowledge จัดทำเป็นระบบ ทีมข้ามสายงาน กิจกรรมกลุ่มคุณภาพและนวัตกรรม ชุมชนแห่งการเรียนรู้ ระบบพี่เลี้ยง การสับเปลี่ยนงาน การยืมตัว เวทีแลกเปลี่ยนความรู้ เป็นต้น

    การเรียนรู้ ควรทำให้การเรียนรู้เป็นส่วนหนึ่งของงาน เช่นเกิดระบบการเรียนรู้จากสร้างองค์ความรู้ การนำความรู้ในไปใช้ เกิดการเรียนรู้และประสบการณ์ใหม่ และหมุนเวียนต่อไปอย่างต่อเนื่อง

                หากจะกล่าวถึงตัวอย่างของความสัมพันธ์ทั้งสามนี้ ในทัศนคติและมุมมองของผู้เขียนซึ่ง ๆ ทำงานในด้านการศึกษาสายช่างเทคนิค ผู้เขียนขอยกตัวอย่างให้ฟังดังนี้

ความรู้เฉพาะแต่ละสาขา

                ความรู้แต่ละสาที่เปิดสอนในแต่ละช่างนั้นล้วนมีความพิเศษและเป็นความรู้เฉพาะทาง ซึ่งต้องอาศัยการฝึกประสบการณ์มาเป็นระยะเวลาหนึ่งจึงจะเกิดทักษะในการทำงาน แต่ความรู้ที่มีอยู่ในตัวผู้ถ่ายทอดกลับมีเก็บไว้อยู่กับครูผู้สอนที่มีประสบการณ์อย่างยาวนาน เมื่อท่านเกษียณอายุราชการ หรือมีครูใหม่เข้ามาบรรจุเข้ารับราชการ ครูใหม่เหล่านี้ต้องมาฝึกประสบการณ์อยู่หลายปีจึงจะเกิดความชำนาญ โดยต้องศึกษา ค้นคว้า และฝึกทักษะการทำงานจริงไปพร้อม ๆ กับการสอน

ด้วยเหตูนี้หากมีการสร้างให้องค์กรการศึกษาเป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้ที่ถูกต้อง สมบูรณ์ และได้รับการขับเคลื่อนอย่างต่อเนื่องโดยใช้กระบวนการ “บริหารการจัดการองค์ความรู้” เข้ามาเก็บความรู้เหล่านี้ ให้เป็นสารสนเทศในรูปแบบต่าง ๆ เช่น บทความ สื่อมัลติมีเดีย หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เป็นต้น นักศึกษา และคุณครู รวมทั้งผู้ที่มีความสนใจก็สามารถเข้ามาหาความรู้เพื่อนำความรู้นั้นไปใช้ในชีวิตประจำวันได้

แลกเปลี่ยนความรู้ภายในองค์กร

                เมื่อระบบบริหารการจัดการองค์ความรู้ถูกจัดสร้างขึ้นอย่างสมบูรณ์อย่างต่อเนื่อง สาขางานช่างอื่นสามารถที่จะเข้ามาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กัน ซึ่งสิ่งนี้เป็นสิ่งสำคัญ ยกตัวอย่าง เช่น

1.  ครูผู้สอนคอมพิวเตอร์จะทำการเดินระบบไฟฟ้าภายในห้องเรียนด้วยตนเอง แต่ขาดความรู้ทางด้านช่างไฟฟ้า คุณครูสามารถเข้าไปศึกษาหาความรู้เพิ่มเติม จากระบบ KM ในหมวดหมู่ของช่างไฟฟ้า หัวเรื่องการต่อไฟฟ้า – เดินระบบ ภายในอาคารด้วยตนเอง

2.  นักศึกษาช่างอิเล็กทรอนิกส์ มีความประสงค์จะสร้างวิทยุระบบ FM ขนาดเล็ก และผลิตชุดลำโพงต่อพ่วงขึ้นด้วยตนเองเพื่อจำหน่าย เป็นการหารายได้ระหว่างเรียน และมีความสนใจประชาสัมพันธ์สินค้าของตนเอง แต่ไม่มีความรู้ที่จะสร้างเว็บขึ้นมาด้วยตนเอง นักศึกษาช่างอิเล็กทรอนิกส์ท่านนี้ สามารถเข้าสืบค้นข้อมูลจาก KM หมวดช่างเทคโนโลยีคอมพิวเตอร์ เรื่องการสร้างเว็บไซต์ด้วยต้น เขาอาจจะพบว่า มีโปรแกรมสำเร็จรูปที่เป็นโปรแกรมโอเพ่นซอร์สและใช้งานง่ายกว่าการสร้างเว็บไซต์ด้วยการวิเคราะห์ระบบงาน และทำการพัฒนาเว็บด้วยวิธีการเขียนโค้ดขึ้นมาเอง

                ในปัจจุบัน ความรู้เฉพาะในสาขางานที่มีกระจัดกระจาย และอาจจะมีอยู่อย่างชัดแจ้งในตัวบุคคล โดยที่ไม่ได้รับการรวบรวมเก็บไว้อย่างเป็นระบบ ดังนั้น การสร้างระบบบริหารการจัดการองค์ความรู้ให้เกิดขึ้นอย่างถูกต้องและต่อเนื่อง ต้องอาศัยเทคโนโลยีสารสนเทศในการ เก็บข้อมูลนำมาวิเคราะห์ ประมวลผล วิจารณ์ และนำเสนอเผยแพร่ และนี่คือความสัมพันธ์ระหว่าง ความรู้ องค์กรแห่งการเรียนรู้ และเทคโนโลยีสารสนเทศ

 

สิทธิชัย  ศุภธีรารักษ์